In het nieuws in september 2016: Pestprotocollen van scholen zijn niet effectief genoeg. Ondanks alle maatregelen worden kinderen nog steeds te vaak gepest. Dat constateert Kinderombudsvrouw Margrite Kalverboer na gesprekken met kinderen tijdens haar Kinderrechtentour. “Pesten is nog steeds een groot probleem.”

In het nieuws, eerder in september 2015: ‘Scholen schenken deze week extra aandacht aan pesten’. Een bevestiging van wat de Kinderombudsvrouw later in 2016 benoemt.

‘Als het kalf verdronken is…’
Het pestprotocol is de omgekeerde wereld. Anders gezegd: het is ‘als het kalf verdronken is, dempt men met een beetje mazzel de put’ beleid.

Keuze uit 9 anti-pestmethodes
Staatssecretaris Dekker heeft in 2015 met zijn plan van aanpak tegen pesten scholen verplicht te kiezen voor één van de 9 anti-pestmethodes die door het Nederlands Jeugd Instituut (NJI) als bewezen effectief zijn aangemerkt. De 57 meest gebruikte methodes zijn door een commissie van het NJI geanalyseerd op hun effectiviteit. 48 van de 57 anti-pestprogramma’s zijn door de commissie afgewezen. Voor de overige methodes is er sprake van kritiek.

Wetenschappelijk onderzoek naar anti-pestprogramma’s
Tussen 2015 en 2017 onderzochten vooraanstaande wetenschappers de vraag in hoeverre antipestprogramma’s effectief zijn. De onderzoekers werkten daarbij samen met aanbieders van antipestprogramma’s en met scholen die deze programma’s gebruiken.  Uitkomst: het effect van anti-pestprogramma’s op scholen is vaak nihil:
Bij meer dan de helft van de basisschoolleerlingen die ‘pestlessen’ krijgen, hebben die amper effect. Van een aantal veelgebruikte methoden kan het effect niet worden bewezen. ‘De gronden waarop die lessen zijn gekozen, zijn soms verbazingwekkend.’

In het AD van 24 mei 2018: “Uit het onderzoek blijkt dat het bij vier lespakketten lukt om binnen een jaar het pesten terug te dringen. Maar met een methode als de Kanjertraining, die op liefst 2.500 scholen gebruikt wordt, lukt dat in veel gevallen niet. Ook het programma PAD heeft binnen een jaar geen aantoonbaar effect. Onder de streep gebruikt meer dan de helft van de scholen een programma dat binnen een jaar geen aantoonbaar effect liet zien. Scholen moeten zich achter de oren krabben of ze op de goede weg zijn, constateert Bram Orobio de Castro van de Universiteit Utrecht. ‘De gronden waarop die lessen zijn gekozen, zijn soms verbazingwekkend. Omdat de gemeente er subsidie voor geeft, bijvoorbeeld. Of omdat leraren en kinderen de lessen leuk vinden – terwijl ze voor gepeste leerlingen nu helemaal niets blijken te doen.’ ”

Deze website geeft informatie over het onderzoek ‘Wat werkt tegen pesten?’ en de resultaten ervan: https://www.uu.nl/onderzoek/watwerkttegenpesten.

Pestprotocollen zijn voornamelijk reactief, curatief en beleidsgericht
Pestprotocollen, of dit nu op op school is of op het werk, zijn voornamelijk reactief: we reageren – dat hoop ik tenminste – op wat we zien of horen. Pestprotocollen zijn voornamelijk ook curatief: we straffen, schorsen eventueel. Het plaatsen van camera’s wordt preventief genoemd, maar is eigenlijk ook een curatieve maatregel.

Reacties van scholen, bedrijven en de maatschappij zijn ook vaak beleidsgericht: “We hebben het protocol gevolgd, dus ons valt niets te verwijten.’ Het wordt opgelost door elkaar de hand te schudden en sorry te zeggen, zonder te kijken wat er onder pestgedrag ligt en of de basisafspraken ten aanzien van hoe we met elkaar omgaan wel afdoende aanwezig zijn, helder genoeg zijn of toegepast worden. De afgelopen jaren hebben we daarbij helaas moeten constateren dat reactief en curatief omgaan met pesten niet werkt.

Het kan ook anders
Je kunt kiezen voor een goedgekeurde anti-pestprotocol, het kan echter ook anders -vanuit het startpunt gedrag bij een ander begint bij jezelf: wij bepalen samen hoe een ander zich gedraagt. Zaandam is daar een voorbeeld van. Geven we ruimte voor fout gedrag dan krijgen we fout gedrag. Corrigeren we fout gedrag niet direct dan groeit fout gedrag, loopt het uit de hand. Wij volwassenen zijn de spiegel voor gedrag van kinderen en andere volwassenen. Wij doen gedrag voor. Wij laten het zo ver uit de hand lopen dat politie het nu op moeten lossen, waarbij de politie zelfs hardop bekritiseerd wordt.

Het zelfde geldt voor alcohol in het verkeer: wij schenken op onze feestjes glaasjes alcohol in voor mensen waarvan we weten dat ze gewoon nog in de auto stappen. We staan er bij, kijken er naar en lachen er over…. Totdat het echt fout gaat, dan komen die kalf en de put weer langs.

Sociale veiligheid in school
Hoe zorg je nu voor sociale veiligheid in school, ook voor de leerkrachten en ouders?
In basis op dezelfde manier als thuis, op je werk en in de maatschappij:
Alle leerlingen wordt uitgelegd dat je niet kunt functioneren in een groep zonder afspraken, omdat niet iedereen zich dan prettig voelt in de klas. Ieder kind mag noemen waarom hij/zij zich soms niet prettig voelt, waar het last van heeft. Ook de juffen mogen dit doen. Alle opmerkingen worden op het bord opgeschreven en worden samengevoegd tot enkele regels. De juffen voegen de regel dat pesten ALTIJD gemeld moet worden toe. Deze regels worden door de kinderen en juffen samen ondertekend. Een kopie van de regels gaat ter ondertekening ook naar de ouders, het team en de overblijf – met de vraag of ze eventueel nog iets toe willen voegen en de verplichting pesten ook te melden, ook als het om volwassenen gaat. Deze aanpak is integraal, structureel en leidt tot attitudeverandering. Het is geen antipestmethode, maar een strategie voor scholen – zonder hierbij afhankelijk te zijn van derden – om hun eigen problemen zelfstandig op te lossen. Een omgekeerde piramidemodel, waarbij je bij de kinderen begint en doorwerkt naar ouders, team, bestuur etc. Toepasbaar op je werk, buurt en ook in de maatschappij.

Vergelijk maar eens het gedrag op een hockeyveld of bij een rugbywedstrijd met gedrag bij voetbalwedstrijden. Een groot verschil, puur door (het gemis van) duidelijke omgangsafspraken.

Omgangsafspraken
Dus geen pestprotocol dat ergens in een la ligt te verstoffen en bij klachten op tafel wordt gelegd, maar samen besluiten hoe we met elkaar omgaan en in de schoolgids, bij de ingang van de school en in de klas een zeer duidelijke melding: ‘Wie hier binnenkomt houdt zichzelf én anderen aan deze hierbij genoemde afspraken’.